بامیه در مطالعات بالینی، فواید قابل توجهی در کاهش قند خون ناشتا،هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) و سطح کلسترول در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ نشان داده است. ترکیبات زیست فعال آن از جمله پلی ساکاریدها و موسیلاژ (ماده لزج گیاهی)، با مهار آنزیم ها، بهبود سلامت روده و افزایش حساسیت به انسولین، در این اثرات نقش دارند.
مقدمه
بامیه [ Abelmoschus esculentus (L.) Moench] گیاهی است که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به طور گسترده کشت می شود. فراتر از کاربرد خوراکی، بامیه در طب سنتی به دلیل خواص ضد قند خونی، آنتی اکسیدانی و ضد التهابی اش مورد استفاده قرار گرفته است.
افزایش جهانی شیوع دیابت نوع ۲، همراه با علاقه مندی به درمان های گیاهی کم عارضه، موجب شده است که پژوهش های بالینی و مکانیسمی درباره بامیه به عنوان یک غذای عملکردی برای کنترل قند خون گسترش یابد.
ترکیبات تغذیه ای و زیست فعال
پتانسیل درمانی بامیه از غلاف، دانه و پوست آن ناشی می شود که حاوی ماتریسی پیچیده از ترکیبات گیاهی شامل پلی ساکاریدها، پلی فنول ها، فلاونوئیدها، ویتامین ها و عناصر کمیاب است. پلی ساکاریدهای چسبناک آن، که عمدتاً از پکتین های نوع رامنـوگالاکتورونان-I تشکیل شده اند، و موسیلاژی را ایجاد می کنند که جذب گلوکز را به تأخیر می اندازد و ویسکوزیته روده را بهبود می بخشد.
آنالیزهایHPLC ترکیبات فنولی کلیدی مانند ایزوکورستین، کورستین-۳-O-جنتیوبیوزید، rutin و اسید پروتوکاتچوئیک را شناسایی کرده اند که دارای فعالیت قوی در پاکسازی رادیکال های آزاد و مهار آنزیم ها هستند. این ترکیبات زیست فعال، پایه گذار اثرات مشاهد هشده بامیه بر استرس اکسیداتیو، پراکسیداسیون چربی ها و مقاومت به انسولین در مطالعات پیش بالینی و بالینی هستند.
شواهد مربوط به کنترل قند خون
مدل های حیوانی به طور مداوم نشان داده اند که عصاره ی بامیه، اجزای پلی ساکاریدی و پودر دانه آن باعث کاهش قند خون ناشتا، بهبود حساسیت به انسولین و تعدیل پروفایل چربی خون می شوند. در موش های دیابتی، عصاره بامیه همچنین تنوع میکروبی روده را بازسازی کرده و با افزایش باکتری های مفیدی مانند Christensenellaceae و کاهش باکتری های مرتبط با التهاب متابولیک مانندDesulfovibrionaceae همراه بوده است.
در انسان، چندین کارآزمایی بالینی تصادفی و کنترل شده(RCT) این مزایای متابولیک را تأیید کرده اند. در یک مطالعه دوسوکور در سال ۲۰۲۳، مصرف روزانه سه بار ۱۰۰۰میلی گرم پودر بامیه به مدت ۱۲هفته منجر به کاهش معنادار در قند خون ناشتا، HbA1c، کلسترول کل، تری گلیسرید و پروتئین واکنشیسی(CRP) بدون عوارض جانبی شد.
نتایج متاآنالیزها
یک مرور سیستماتیک در سال ۲۰۲۳ که در نشریه Frontiers in Pharmacology منتشر گردید، کاهش میانگین قند خون ناشتا را حدود ۱۴.۶- میلی گرم در دسی لیتر گزارش کرد، هرچند تغییرHbA1c معنادار نبود. در مقابل، متاآنالیزی در سال ۲۰۲۴ که در Frontiers in Nutrition منتشر شد و شامل ۹RCT بود، بهبودهای بیشتری را نشان داد: قند خون ناشتا ۳۹.۶- میلی گرم در دسی لیتر، HbA1c به میزان ۰.۴۶ - درصد،LDL به میزان ۷.۹- میلی گرم در دسی لیتر و کلسترول کل ۱۴.۴- میلی گرم در دسی لیتر.
یک تحلیل در سال ۲۰۲۵ بر اساس شش RCTکه در Phytotherapy Research منتشر گردید، کاهش معنادار در قند خون ناشتا (۲۱.۷- میلی گرم در دسی لیتر) و HbA1c(۰.۴۲ -درصد) را تأیید کرد، اما تأثیر ثابتی بر وزن بدن یا شاخص های مقاومت به انسولین مشاهده نشد.
در مجموع این یافته ها نشان می دهند که مکمل سازی استاندارد شده با بامیه می تواند به کاهش معنادار بالینی در قند خون و چربیهای خون کمک کند، به ویژه در دوزهایی تا سقف ۳۰۰۰میلی گرم در روز.
مکانیسم های اثر
اثرات متابولیک بامیه از هر دو مکانیسم فیزیکی و بیوشیمیایی ناشی می شود. موسیلاژ محلول آن در مجرای روده ساختاری ژل مانند ایجاد می کند که باعث کند شدن انتشار گلوکز و کاهش نوسانات قند خون پس از وعده غذایی می شود. هم زمان، ترکیبات پلی فنولی موجود در بامیه آنزیم های گوارش کننده کربوهیدرات مانند آلفا-آمیلاز و آلفا-گلوکوزیداز را مهار می کنند و در نتیجه، آزادسازی گلوکز از نشاسته های غذایی کاهش می یابد.
مکانیسم های دیگر شامل تنظیم گیرنده های فعال شونده با تکثیر کننده های پراکسی زومی (PPARs)، افزایش بیان ناقل گلوکز نوع ۴ (GLUT-4) و مهار سیتوکین های التهابی مانندTNF-α و IL-6 در مدل های دیابتی است. همچنین، پلی ساکاریدهای بامیه ترکیب میکروبیوتای روده را بهبود می بخشند و از این طریق بر حساسیت به انسولین و متابولیسم چربی ها تأثیر می گذارند.
کاربرد و روش مصرف غذایی
در طب سنتی، یکی از روش های رایج مصرف بامیه، تهیه «آب بامیه» است که با خیساندن غلاف های برش خورده در آب طی شب تهیه می شود. این عصاره آبی حاوی فیبرهای محلول، موسیلاژ و ترکیبات فنولی است که تصور می شود در اثرات تنظیم قند خون نقش دارند. با این حال، در مطالعات علمی، دوزهای استاندارد معمولاً به صورت پودر خشک شده بامیه در کپسول، با دوز ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ میلیگرم در روز به مدت ۸ تا ۱۲هفته، و اغلب همراه با درمان های رایج ضد دیابت تجویز شده اند.
از نظر آشپزی، بامیه همچنان یک سبزی چند کاره است که در خورش ها و سوپ ها استفاده می شود. پخت حرارتی فعالیت وابسته به فیبر آن را از بین نمی برد، هرچند ممکن است محتوای پلی فنولی آن با پخت بیش از حد کاهش یابد.
محدودیت ها و ایمنی
با وجود نتایج امیدوار کننده، در مطالعات مختلف تفاوت های قابل توجهی در فرمولاسیون، مدت مصرف و شاخص های قند خون وجود دارد. داده های بلندمدت فراتر از سه ماه هنوز محدود هستند. همچنین، اطلاعات مربوط به فراهمی زیستی و فارماکوکینتیک ترکیبات فعال بامیه ناکافی است که درک دقیق مکانیسم های آن را محدود می کند.
در کارآزمایی های انسانی، بامیه نمایه ایمنی بسیار خوبی نشان داد و تا دوز ۳۰۰۰ میلی گرم در روز به مدت ۱۲هفته، هیچ گونه عارضه کبدی، کلیوی یا قلبیعروقی گزارش نشده است. با این حال، یک مطالعه حیوانی نشان داد که مصرف هم زمان عصاره بامیه و متفورمین، جذب و اثربخشی متفورمین را کاهش می دهد که نشان دهنده احتمال تداخل دارویی–فیبری است. اگرچه این موضوع در انسان تأیید نشده است، اما توصیه می شود بیماران، مکمل های بامیه و داروهای خوراکی ضد دیابت را با فاصله زمانی مصرف کنند.
منبع:
https://www.news-medical.net/health/Okra-and-Diabetes-What-Research-Says-About-Its-Blood-Sugar-Control-Effects.aspx